Nghiên cứu - Trao đổi
NHỮNG VẤN ĐỀ PHÁP LÝ MÀ VIỆT NAM CẦN CẢI THIỆN ĐỂ ĐỐI PHÓ VỚI THUẾ ĐỐI ỨNG CỦA HOA KỲ...
15/04/2025
NHỮNG VẤN ĐỀ PHÁP LÝ MÀ VIỆT NAM CẦN CẢI THIỆN ĐỂ ĐỐI PHÓ VỚI
THUẾ ĐỐI ỨNG CỦA HOA KỲ CHO HÀNG NHẬP KHẨU TỪ VIỆT NAM
Nguyễn Phan Phương Tần[1]
Tóm tắt: Động thái công bố sắc lệnh thuế đối ứng toàn cầu của Hoa Kỳ vào ngày 2/4/2025 đã đặt ra những thách thức mới cho hoạt động xuất khẩu Việt Nam. Vấn đề đối với chính phủ Việt Nam không chỉ là cần có những giải pháp ngắn hạn để ứng phó với sắc thuế mới, mà còn là những giải pháp dài hạn để nâng cao năng lực xuất khẩu và xây dựng nền kinh tế bền vững và minh bạch. Bài viết đưa ra các lý giải cho hành động tăng thuế nhập khẩu của Hoa Kỳ với hàng hóa của Việt Nam, từ đó đưa ra một số đề xuất cho pháp luật nhằm cải thiện thị trường hàng hoá trong nước, đảm bảo quan hệ thương mại lâu dài giữa Việt Nam và các nước trên thế giới, bao gồm cả Hoa Kỳ.
Từ khoá: thuế đối ứng, thuế quan, rào cản, xuất khẩu hàng hóa.
File PDF: NHỮNG VẤN ĐỀ PHÁP LÝ MÀ VIỆT NAM CẦN CẢI THIỆN ĐỂ ĐỐI PHÓ VỚI THUẾ ĐỐI ỨNG CỦA HOA KỲ CHO HÀNG NHẬP KHẨU TỪ VIỆT NAM
1. Lý giải hành động tăng thuế nhập khẩu của Hoa Kỳ với hàng hoá của Việt Nam
Ngày 2/4/2025 đã trở thành một ngày chao đảo của thị trường toàn cầu khi Tổng thống Mỹ Donald Trump ký sắc lệnh thuế đối ứng toàn cầu lên tất cả hàng hóa vào Mỹ, đồng thời nâng mức thuế đối với hơn 60 quốc gia, trong đó Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia bị áp mức thuế cao nhất với 46%(Reuters, 2025).Chưa có một khái niệm hoàn chỉnh về thuế đối ứng (reciprocal tariffs), tuy nhiên có thể hiểu, dựa trên nguyên tắc “có đi có lại” trong quan hệ quốc tế (principle of reciprocity). Một quốc gia sẽ ban hành và áp dụng một loại thuế nhập khẩu đối với hàng hóa nhập khẩu từ một quốc gia khác để đáp trả lại chính sách thuế nhập khẩu của nước đó đối với hàng hoá xuất khẩu của mình, hoặc cân bằng lại cán cân thương mại từ sự không công bằng trong chính sách thuế, trợ cấp hoặc các biện pháp thương mại từ một quốc gia khác. Mục đích của việc áp thuế đối ứng chủ yếu là bảo hộ nền kinh tế trong nước trước sự cạnh tranh không lành mạnh từ hàng hóa nhập khẩu của các nước khác.
Đứng dưới góc độ này, Tổng thống Hoa Kỳ đã lý giải cho việc áp thuế hàng hoá nhập khẩu của Việt Nam lên đến 46% là do Việt Nam đang áp thuế với hàng hoá của Mỹ là 90%. Thực tế, không có hàng hoá nào của Hoa Kỳ đang bị Việt Nam áp thuế lên đến 90%. Hiểu cho đúng, con số này là mức quy đổi ra tỷ lệ phần trăm của tổng hoà nhiều yếu tố liên quan đến rào cản thương mại mà Việt Nam đang áp dụng với hàng hoá của Hoa Kỳ, bao gồm cả hàng rào thuế quan và hàng rào phi thuế quan. Cụ thể, trong một số nội dung mà nhóm tư vấn của Tổng thống Hoa Kỳ đã đưa ra để quy đổi thành con số 90% được tham khảo theo Báo cáo Ước tính Thương mại Quốc gia năm 2025 về Rào cản Thương mại Nước ngoài của Tổng thống Hoa Kỳ về Chương trình Hiệp định Thương mại bao gồm các yếu tố như sau:
1.1. Thuế quan và thuế
Mỹ đánh giá Mặc dù phần lớn hàng xuất khẩu của Hoa Kỳ sang Việt Nam phải chịu mức thuế 15% hoặc thấp hơn, nhưng các sản phẩm nông nghiệp và thực phẩm hướng đến người tiêu dùng vẫn tiếp tục phải chịu mức thuế cao hơn. Trong những năm gần đây, Việt Nam đã tăng mức thuế MFN (Thuế suất thuế quan tối huệ quốc theo cam kết WTO) áp dụng cho một số sản phẩm, bao gồm: chất tạo ngọt (như fructose và glucose); sản phẩm bánh kẹo; quả óc chó đã bóc vỏ; sốt cà chua và các loại nước sốt cà chua khác; máy in phun; soda ash; và thanh và que thép không gỉ. Hầu hết các sản phẩm bị tăng thuế cũng được sản xuất bởi các công ty tại Việt Nam. Về thuế, Luật số 106/2016/QH13 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế giá trị gia tăng, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt và Luật Quản lý thuế của Việt Nam đã tăng cơ sở chịu thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn nhập khẩu từ giá nhập khẩu lên giá bán mà người nhập khẩu nhận được, qua đó làm tăng đáng kể gánh nặng thuế đối với người nhập khẩu so với người sản xuất trong nước.
Thực chất theo các số liệu từ Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và các báo cáo kinh tế nội địa, mức thuế bình quân gia quyền mà Việt Nam áp lên hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ chỉ khoảng 5,1%. Loại hàng hoá của Mỹ được xem là bị đánh thuế cao nhất khi nhập khẩu vào Việt Nam hiện nay là ô tô cũng chỉ bị áp thuế ở mức 32% từ 2025 (Hồ Bá Tình, 2025). Nhưng những nỗ lực cải thiện mức thuế quan của Việt Nam từ đầu năm 2025 được cho là muộn màng trước sự đánh giá của Nhà Trắng.
1.2. Rào cản phi thuế quan
Thứ nhất, hiện nay Việt Nam đang duy trì cấm nhập khẩu thương mại một số sản phẩm từ Hoa Kỳ. Điển hình như một số đồ chơi trẻ em; hàng tiêu dùng đã qua sử dụng; phụ tùng xe đã qua sử dụng; động cơ đốt trong đã qua sử dụng có công suất dưới 30 mã lực; một số thiết bị mã hóa và phần mềm mã hóa; thiết bị y tế đã tân trang; và một số sản phẩm văn hóa. Việt Nam vẫn duy trì lệnh cấm nhập khẩu đối với một số sản phẩm công nghệ thông tin (CNTT) đã qua sử dụng dù Quyết định 18/2016/QĐ-TTg đã nới lỏng, cho phép nhập khẩu đối với một số sản phẩm CNTT đã qua sử dụng nếu các sản phẩm này đáp ứng các quy định và tiêu chuẩn kỹ thuật theo quy định. Mỹ cũng nhấn mạnh trường hợp Việt Nam hiện chỉ cho phép pha trộn 5 phần trăm ethanol trong một trong ba loại xăng của mình. Bộ Công Thương Việt Nam (MOIT) là bộ chủ trì về chính sách ethanol. Hoa Kỳ tiếp tục tìm cách mở rộng việc pha trộn ethanol cho tất cả các loại xăng được bán tại Việt Nam, giảm thuế đối với ethanol để ít nhất là phù hợp với thuế suất đối với các chất phụ gia nhiên liệu khác hiện đang được sử dụng tại Việt Nam, nhưng có điều gì được cải thiện từ cuối năm 2024, v.v.
Thứ hai, Hoa Kỳ nhấn mạnh các cản trở hoạt động xuất khẩu hàng của Mỹ vào Việt Nam xuất phát từ thủ tục rườm rà trong hoạt động hải quan, đăng ký sản phẩm dược phẩm và thiết bị y tế. Nghị định số 54/2017/NĐ-CP có hiệu lực từ tháng 7 năm 2017 cho phép các công ty dược phẩm nước ngoài thành lập các đơn vị nhập khẩu. Cộng đồng doanh nghiệp và dược phẩm quốc tế hoan nghênh bước đi này nhưng vẫn còn lo ngại về các yêu cầu về kho bãi, phân phối và cấp phép. Thông tư 08/2022/TT-BYT có hiệu lực từ ngày 20 tháng 10 năm 2022, quy định về yêu cầu nội dung đăng ký thuốc và Giấy chứng nhận sản phẩm dược phẩm (CPP) và hài hòa với thông lệ quốc tế. Một số thách thức vẫn còn vì trên thực tế, Bộ Y tế (MOH) yêu cầu các cơ quan có thẩm quyền nước ngoài và các cơ quan đại diện ngoại giao của Việt Nam phải xác thực hoặc hợp pháp hóa lãnh sự CPP điện tử.
Thứ ba, về các rào cản kỹ thuật đối với thương mại như ghi nhãn hàng hoá, yêu cầu thử nghiệm hàng hóa trong nước, yêu cầu về vệ sinh và kiểm dịch thực phẩm cũng được cho là gây khó khăn cho các doanh nghiệp nước ngoài khi nhập khẩu hàng vào Việt Nam.
1.3. Rào cản về chính sách và pháp lý
Song song đó, Hoa Kỳ nhấn mạnh các yếu tố cản trở hoạt động xuất khẩu của Mỹ vào Việt Nam xuất phát từ vấn đề bảo hộ mua sắm nhà nước, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, an ninh mạng và bảo vệ dữ liệu cá nhân, dịch vụ tài chính, nghe nhìn, v.v. và rào cản về lĩnh vực đầu tư theo luật đầu tư. Đơn cử, Luật Đấu thầu năm 2023 của Việt Nam cung cấp khuôn khổ cơ bản cho hoạt động mua sắm của Chính phủ và tiếp tục thúc đẩy ưu tiên việc mua hàng hóa hoặc dịch vụ trong nước trong hoạt động mua sắm của Chính phủ khi có sẵn. Việt Nam vẫn nằm trong Danh sách theo dõi trong Báo cáo đặc biệt 301 năm 2024. Bất chấp những diễn biến tích cực, chẳng hạn như báo cáo về sự gia tăng các cuộc đột kích và tịch thu hàng giả, sự tham gia nhiều hơn của các cơ quan thực thi pháp luật và sự gia tăng hoạt động thực thi pháp luật của Hải quan Việt Nam tại biên giới phía bắc, Hoa Kỳ vẫn quan ngại về việc bảo vệ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ (IP) tại Việt Nam, bao gồm cả trong môi trường kỹ thuật số.
Về vấn đề dữ liệu cá nhân, Hoa Kỳ cho rằng Nghị định bảo vệ dữ liệu cá nhân của Việt Nam (Nghị định 13/2023/NĐ-CP) được ban hành vào ngày 17 tháng 4 năm 2023 thiếu hướng dẫn rõ ràng về các ngành hoặc doanh nghiệp chịu sự điều chỉnh của nó và áp đặt các hạn chế đối với luồng dữ liệu xuyên biên giới. Tương tự với hoạt động giao dịch điện tử, ngành tài chính Hoa Kỳ lo ngại Bộ Thông tin và Truyền thông không công nhận các nhà cung cấp dịch vụ chữ ký số và chứng thực xuyên biên giới, vốn được các tổ chức tài chính quốc tế sử dụng rộng rãi.
Ngoài ra, Việt Nam vẫn duy trì các hạn chế theo luật định đối với quyền sở hữu nước ngoài trong một số lĩnh vực được liệt kê, chẳng hạn như quan hệ đối tác chung và các dự án trong lĩnh vực ngân hàng, dịch vụ cơ sở hạ tầng mạng, dịch vụ viễn thông phi cơ sở hạ tầng, giao thông vận tải và năng lượng, v.v.
Một số quan ngại khác về môi trường như các hành vi, chính sách và hoạt động của Việt Nam liên quan đến việc nhập khẩu và sử dụng gỗ bất hợp pháp, và đặc biệt là để xem xét các báo cáo cho rằng ngành chế biến gỗ của Việt Nam phụ thuộc vào gỗ nhập khẩu có thể đã được khai thác hoặc buôn bán bất hợp pháp. Ngoài các yếu tố được công bố, từ 2020 Mỹ cũng nhiều lần quan ngại việc Việt Nam cố ý giữ giá trị đồng nội tệ thấp trong nhiều năm qua để hưởng lợi trong xuất khẩu (Nhật Đăng, 2020).
Tất cả các yếu tố trên được Nhà Trắng quy đổi thành tỷ lệ phần trăm thuế quan tương đương theo công thức được công bố như sau:
Trong đó, x là kim ngạch xuất khẩu; m là kim ngạch nhập khẩu; ε là mức độ biến động về nhập khẩu nếu giá sản phẩm thay đổi; φ là mức độ ảnh hưởng lên giá của thuế nhập khẩu. Theo Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ, thâm hụt của Hoa Kỳ với Việt Nam đạt 123,5 tỷ đô la vào năm 2024, tăng hơn 18 phần trăm so với năm 2023. Do đó với mục tiêu đưa thâm hụt thương mại song phương về 0, Hoa Kỳ đã áp mức thuế đối ứng 46% lên Việt Nam (Phương Liên, 2025).
TIN LIÊN QUAN
